Raport z wymierającego miasta

Zaraz gdy skończyły się marzenia Torunia o Europejskiej Stolicy Kultury, stało się coś niespodziewanego. Ludzie, którzy zajmują się w tym mieście kulturą niezależną, przyszli do eNeRDe. Bez umawiania się, spontanicznie. Doskonale wiedzieli, pod jaki adres mają się udać, żeby w jakikolwiek sposób odreagować tę nagłą stratę. To było dziwne spotkanie, przypominało raczej stypę, choć alkohol lał się strumieniami, choć wszyscy prześcigali się w czarnym humorze. Była w tym jednak rozpacz, żałoba, którą można okazać jedynie jakąś formą cynizmu. Gwałtowna, wręcz cielesna, reakcja na wiadomość, że coś z nas ubyło. Coś, co w istocie nie miało nic wspólnego z marzeniami o europejskiej stołeczności. Powróciło za to niepokojące pytanie o motyw wszelkich działań. Pramatka wszystkich pytań. Po co? Po co to wszystko?
Wielu powtarzało, że to koniec, że wyjadą. Nie czuć było w tym triumfalizmu, że oto za chwilę w nowych warunkach rzeczywiście będą mogli odnieść sukces. Mówili o tym w poczuciu klęski, bo decyzja o wyjeździe będzie odwrotem, ucieczką z miasta, które wiele im niegdyś obiecało. Niektórzy liczyli na zmiany. I wiele się zmieniło.
To miasto musi umrzeć, jeżeli powoli i beztrosko pozbywa się swoich najbardziej kreatywnych mieszkańców. Zaczęła się czystka. W najbliższym czasie pracę straci kilka osób z działu merytorycznego Centrum Sztuki Współczesnej, kilka innych na początku roku przywitała upokarzająca degradacja. To bardzo wartościowe postacie – niektórzy dla pracy poświęcili własne ambicje artystyczne. Niedawno dowiedziałem się, że twórcy, którzy nie szczędzili krytyki administracji Michała Zaleskiego, bezpowrotnie zostali odcięci od organizacji Skywaya. Niektóre instytucje kultury nawet w połowie są obsadzone ludźmi Czasu Gospodarzy, inne gorąco wspierały to ugrupowanie w niedawnych wyborach kosztem własnej niezależności. Ci, którzy odchodzą z pracy w toruńskiej kulturze, być może wybiorą teraz dla siebie miasto, gdzie kaprale nie prowadzą wojny z artystami.
Michał Zaleski – człowiek, który tej wojny zdaje się nie zauważać - mnie nie przeraża. Przeraża mnie za to jego dwór. Każdy możny lubi towarzystwo potworów, karłów i błaznów. Są jeszcze poddani, którzy codziennie muszą zgadywać, w jakim nastroju jest władca, aby nie powiedzieć nic, co by się nie zgadzało z jego wizją świata. W otoczeniu, które schlebia, traci się zdolność krytycznego myślenia. Żyje się w świecie, w którym pewne i bezpieczne są tylko stałe rytuały – otwieranie i zamykanie festiwali, wernisaże i finisaże, medale i nominacje, podpisywanie dotacji i okolicznościowe przemówienia. Pomiędzy tym wszystkim jest jakaś pustka, w której czasami zabrzmi głos sprzeciwu lub skargi. Czasami też jakiś minister kultury albo marszałek województwa zauważą, że dzieje się zło. W biały dzień, bezczelnie, bez finezji.
Wielka lista nieobecności stale się rozszerza. Na poprzedniej zabrakło wielu nazwisk. Piotr Krzyżanowski, Jarosław Spychała, Michał Śledziński, Dagmara Pochyła, Ernest Wińczyk, Anna Ciabach, Paweł Jaworski, Maciej Duszyński, Karolina Mełnicka, Paulina Danecka, Dominik Rokosz. Wkrótce do listy dołączą kolejni artyści i działacze. Wtedy miasto umrze.
I znów stanie się niespójne jak sen, nierozpoznane i nienazwane, zimne i wyniosłe jak gotyk. Toruń znów będzie Toruniem – niczym więcej, niczym mniej.